Mucho tiempo los hemos conocido como “desastres naturales”, pero la ciencia nos ha enseñado que hay términos más apropiados como “amenaza natural”, porque para que ocurra un desastre tiene que haber también condiciones de vulnerabilidad y personas afectadas por ello. En este artículo retomamos la sección dedicada a Tapachula, Chiapas, de un estudio realizado por el CONACYT respecto a la percepción de un grupo de la población que es particularmente sensible a estos eventos, las niñas y niños.
Ts’o’ok u yúuchtal k k’ajóol je’elbix “desastres naturales” wáaj “lóobilaj yóok’olkaab” u taal chak íik’al, u titbal lu’um yéetel u jeelo’ob, ba’ale’ ciencia ka’ansik to’on yaan k’aaba’ob jach ma’alob ti’al u ya’ala’al beey “amenaza natural” wáaj “ts’áa sajakil yóok’olkaab” tumen ti’al u beetik loobe’ k’a’abet xan mina’an muuk’il ti’al u k’a’amal yéetel máax ti’ u loobilta’al. Ti le ts’iíbil meyaja’ sunajo’on k meyaj le jaatsil tuyóok’olal u kaajil Tapachula, Chiapas, yéetel jump’éel xak’almeyaj beeta’an tumen CONACYT yóok’olal bix u bin ti’ jun jaats kaajnáalilo’ob jach ku yáaj óoltik le ba’ax ku yúuchul yóok’olkaab, mejen paalal.
Ta olon xa talel ojtikinbil jech k’ucha’al “desastres naturales”, pe ti bijilal abtelaletike yiloj xa ti xu’ ta jbiintastik jech k’ucha’al “amenaza natural” yu’un la k’alaluk xtal ta jtojolaltik sju’elal ti osil banumile ta ono’ox xkiltik ti mu k’usiutik ta sba li banumile xkiltik jme’onaltik. Li jchop vun li’e jmoj tsobol ya’yej xchi’uk yan vunetik tsobajtik ta xchanel k’u yelan kuxulik ta Tapachula, Chiapas, ti k’usi ta xich’ alel li’e ja’ sbijilal yabtel spasoj CONACYT ti ja’ ta xal smelol k’u yelan ta sk’el ti toj ep ta xil svokolik li ololetike k’alaluk xtal sju’elal ti osil banumile.